[ART]IFICIEEL – UUmwelt, een artificieel ecosysteem

UUmwelt is een installatie door de Parijse kunstenaar Pierre Huyghe. Het werd tentoongesteld in Serpentine Gallery in Londen van 3 oktober 2018 tot 10 februari 2019. Het werk toont een artificieel ecosysteem waarin leven en tijd centraal staan. Daarvoor gebruikt Huyghe een Diep Neuraal Netwerk of DNN. Dat is een vorm van machinaal leren waarbij de technologie de overdracht van informatie in het menselijke brein nabootst. Het artificiële brein leert zelf patronen te herkennen en verbindingen te maken.

Huyghe liet zich voor het gebruik van artificiële intelligentie in UUmwelt inspireren door vier Japanse computer-neurowetenschappers. Guohua Shen, Tomoyasu Horikawa, Kei Majima en Yukiyasu Kamitani zijn gekend om  hun projecten met artificiële intelligentie waarin ze met beelden de activiteit van het menselijke brein reconstrueren. De insteek is eenvoudig. Een proefpersoon krijgt een beeld te zien en moet dat in gedachten houden. De onderzoekers meten daarbij de breinactiviteit. Met die informatie produceert AI een beeld.

Ook Huyghe verzamelde beelden en beschrijvingen om aan proefpersonen te tonen. Hij koos voor drie categorieën: dieren, mensen en machines. Ook zijn proefpersonen moesten naar de beelden kijken en die vasthouden in hun gedachten, terwijl hun brein werd gescand door een fMRI-scanner. De data hiervan voedde Huyghe vervolgens aan het DNN. Dat artificiële brein genereerde er duizenden nieuwe beelden mee.

In UUmwelt werden alle zintuigen geprikkeld. Je had het warm gekleurde licht, het geroezemoes van de mensen, de geuren en de computer gegenereerde geluiden. En dan had je die vliegen. Die moest je bijna van je afslaan. Maar waarom vliegen? Waarom geen vlinders of motten? Welke rol spelen zij in dit artificiële ecosysteem? 

Vliegen worden geassocieerd met verderf. Ze zijn ongevaarlijk, maar zeker niet geliefd. De vlieg is ook historisch beladen. In het symbolisme werden ze geassocieerd met de duivel. Beëlzebub deelde fysieke kenmerken met de vlieg. Het insect wordt in verband gebracht met de pest, ziekte en de dood. In het artificiële ecosysteem van Huyghe werd de bezoeker verplicht om een omgeving te delen met dit ondergewaardeerde insect. Een beproeving.

Met UUmwelt heeft Pierre Huyghe een omgeving gecreëerd waarin menselijke en niet-menselijke entiteiten ervaringen delen. Het is een ecosysteem dat mede door AI wordt gedreven. Toch leeft een artificieel intelligent systeem niet, in de traditionele betekenis van het woord. Het kan niet ademen. Het is geen organisme dat uit cellen bestaat, heeft geen stofwisseling en kan niet eten, groeien of reproduceren. Huyghe schept een manier om de wereld anders te observeren, waarbij cultuur en natuur samenwerken. In UUmwelt maakt hij duidelijk dat er een andere speler op komst is. Het experiment van Huyghe met AI doet ons nadenken over hoe een ecosysteem werkt. Het benadrukt hoe elk organisme, of het nu menselijk, dierlijk, plantaardig of net artificieel is, elkaar beïnvloedt. Tegelijk waarschuwt hij ervoor dat een ecosysteem kwetsbaar is. De kleinste verstoring kan grootse gevolgen hebben. Zo doet AI in het werk van Huyghe ons reflecteren over wat het leven zelf is. UUmwelt is een sciencefiction scenario waarin alle entiteiten met elkaar communiceren. Zo kan AI een hulpmiddel zijn in de zoektocht naar een evenwichtige samenleving tussen mens, dier en machine.